Museum voor Heem- en Oudheidkunde

Over de rijkdom van een verWAARLOOSd dorp

1976 was het laatste jaar dat Waarloos een zelfstandige gemeente was. Op 1 januari 1977 werd het dorp zonder enige inspraak onherroepelijk opgeslorpt door buurgemeente Kontich. Die er trouwens ook niks kon aan doen. Zulke beslissingen worden nu eenmaal boven de hoofden van de betrokkenen genomen.

(Landelijk Waarloos - Joris Olyslaegers - Davidsfondskalender mei 1985)

En zo werd het landelijke Waarloos opgeslorpt door het verstedelijkende Kontich. Wakkere burgers reageerden schamper met het plaatsnaambord Kontloos. Of Waarloos er sindsdien op achteruit is gegaan, valt moeilijk te bewijzen. In ieder geval is Waarloos ook rijk aan boeiende mensen en verenigingen.

Geschiedschrijver Van Passen heeft aangetoond dat er een even interessante geschiedenis is geweest als in Kontich, zij het enigszins beknopter, want het dorp is altijd veel kleiner geweest. Minder brouwerijen ook bijvoorbeeld, maar wel één die Waarloos op de kaart van België en zelfs op de wereldatlas heeft gezet…

De successtory van brouwerij Maes begon toen in 1880 de Boomse steenbakker Egied Maes de kleine brouwerij Sint-Michaël langs de Grote Steenweg aankocht. In 1901 liet hij het brouwersbedrijf over aan zijn zonen Ferdinand en Theophile. De naam werd veranderd in Stoombrouwerij Mouterij St-Michaël Gebroeders Maes. De twee broers voerden een actieve investerings- en expansiepolitiek en slaagden erin hun bedrijf te laten uitgroeien tot de tweede grootste brouwer van België.


Brouwerij Sint-Michaël, ca 1880 - Het "Maes-monument(je)", ingehuldigd 23/09/2018

Tientallen jaren was Brouwerij Maes de vaste werkgever voor een groot aantal inwoners van het dorp en drukte ze haar stempel op het socio-culturele leven van Waarloos... Tot in 2003, toen na de oprichting van de groep Alken-Maes, de productie van de Maes pils in Waarloos stopgezet en naar Alken overgeheveld werd...

De Alken-Maes site kreeg een herbestemming als bedrijventerrein en de brouwerijgebouwen werden afgebroken. Het kale braak liggende terrein kreeg schamperend - en ook met weemoed in het hart - het naamplaatje "Maesvlakte" opgespeld. De site werd tenslotte omgetoverd in KMO-zone en officieel "Brouwersveld" gedoopt. Sedert 23 september 2018 herinnert een bescheiden monument langs de Grote Steenweg aan het roemrijke verleden van de Waarloose brouwerij.

Een andere brouwerij die haar sporen heeft nagelaten is het Wit Kruis. Zoals vaak in vroegere tijden was er een herberg aan verbonden. Het Brouwershuis, of liever Trappeken Op, is een begrip in de wijde omgeving. Het fungeerde ooit ook als raadzaal voor het gemeentebestuur (tot 1904). Kan de band tussen bevolking en bestuur nauwer zijn?



J. Olyslaegers - Davidsfondskalender 03/1980	Muurschilderingen J.-B. Reykers (ca 1850) Boven: brouwerij het Wit Kruis; onder: Wildemanshoeve (?) met bierkar

De muurschilderingen binnen roepen de sfeer op van de nabije omgeving, meer dan 165 jaar geleden. Schilder Jan-Baptist Reykers (1815-1865) van Kontich moet er een graag geziene stamgast geweest zijn!

Het gebouw aan de Ferdinand Maesstraat en heel de dorpskom errond is beschermd. De Sint-Michielskerk natuurlijk. Maar ook het kerkhof, waar zoveel van die Waarlose boeiende figuren begraven liggen. Zoals eertijds gebruikelijk was, staat het gemeentehuis naast de kerk. Het werd in 1903 in neo-Vlaamse-renaissancestijl opgetrokken.

Op het einde van de jaren 1970 en in de jaren 1980 tekende Joris Olyslaegers, de eerste conservator van het Kontichse Museum voor Heem- en Oudheidkunde, heel wat idyllische dorpsgezichten van Waarloos. Ze werden gebruikt voor de talrijke maandkalenders die het Davidsfonds destijds heeft uitgegeven. Het is frappant hoeveel van die schilderachtige plekjes sindsdien verdwenen zijn. In het juni-nummer (nr 2, 2016) van Reineringen, het tijdschrift van de Kring voor Heemkunde, wordt een bescheiden balans opgemaakt.

Als voorbeeld nemen we hier een nog actief landbouwbedrijf: de Gasthuishoeve. De gronden in de omgeving behoorden toe aan het gasthuis (nu OCMW) van Mechelen. Vlakbij liggen de gemeentelijke visvijver en het door Natuurpunt aangeplante Hulstmanbos, op de plaats waar tot voor kort het waterzuiveringsstation lag. Aan de Ferdinand Maesstraatkant wordt het idyllische zicht helaas verbrod door pylonen en een zendmast. Ironisch is wel dat Olyslaegers in zijn bijschrift gewag maakte van een kerkhof dat er in de buurt zou komen!

Klik op de foto voor een vergroting

Waarloos is niet bedeeld met prestigieuze monumenten. Maar juist die her en der verspreide stukjes bescheiden erfgoed dragen bij tot de landelijke charme van ons dorp. Tijd om die eens in de verf te zetten. En dat gebeurde met de Open Monumentendag 2016, in het vroegere gemeentehuis van Waarloos.

Aanleiding was de tweehonderdste verjaardag van Waarloos’ meest merkwaardige inwoner: Egidius Annot (1816-1912). Met zijn borduurwerk "Het lijden en de dood van Christus" tot ver in het buitenland bekend als Zotten Annot.

Wie hem en zijn merkwaardige tekendoek nog altijd niet kende kon in september komen kennismaken in het oud-gemeentehuis van Waarloos. Het juni-nummer (nr 2, 2016) van Reineringen is trouwens helemaal aan hem en aan het Waarloos van vroeger gewijd. Hij is echt iemand geweest die niet mag worden verwaarloosd!

Lees ook het artikel "WAARLOOS, intieme dorpskom".

Tekst: Frank Hellemans, met aanpassingen door Guido Pede (12/2019). Illustraties: Joris Olyslaegers en Kring voor Heemkunde
Uit Kontich Waarloos Hier en Nu, juni 2016.